Klęski żywiołowe w Polsce
Od II wojny światowej do chwili obecnej. Ofiary, straty, wnioski
Polska, w przeciwieństwie do wielu krajów, położona jest w dość bezpiecznym rejonie świata. Specjaliści nie odnotowują tu podwyższonego ryzyka silnych trzęsień ziemi, jak na Haiti czy w Indonezji. Klimat w Polsce jest umiarkowany. Długie okresy upałów przeplatane są zwykle opadami deszczu, a duży mróz nie utrzymuje się dłużej niż kilka dni. Mieszkańcy Polski przyzwyczajeni są do pogodowego dobrobytu i zwykle nie myślą o mogących ich spotkać klęskach żywiołowych. Niestety, historia pokazuje, że kataklizmy i klęski żywiołowe zdarzają się również w pozornie bezpiecznym klimacie umiarkowanym. Prześledźmy, jakie katastrofy dotknęły Polskę od czasów II wojny światowej po dziś oraz, jakie wnioski wyciągnęły z nich władze i społeczeństwo?
Powodzie
Wylewy rzek spowodowane dużymi opadami zdarzają się w Polsce dość często, zwykle jednak nie są groźne, a zastosowane zabezpieczenia okazują się wystarczające, by chronić ludzi i domy znajdujące się w pobliżu rzek. Wyjątkiem była powódź w roku 1997, zwana również powodzią tysiąclecia. Wylało wtedy kilkanaście rzek, a powóź dotknęła również Czechy i Niemcy. Dla południowej i zachodniej części Polski skutki powodzi były dramatyczne – zginęło 56 osób. W wyniku powodzi zginęły także tysiące zwierząt. Skutki finansowe były niezwykle dotkliwe. Straty materialne kraju szacowano na 12 mld złotych. Dach nad głową straciło 7000 ludzi, a około 40 tys. – dorobek całego życia. Z powodu powodzi 18 lipca 1997 prezydent Aleksander Kwaśniewski ogłosił jednodniową żałobę narodową. Społeczeństwo okazało się bardzo solidarne – masowo organizowano zbiórki, koncerty charytatywne, a państwo uruchomiło rezerwy budżetowe, by pomóc powodzianom.
Photo credit: Tatters ❀ via Foter.com / CC BY
Kolejna duża powódź miała miejsce w 2001 roku. Kiedy po gwałtownych i intensywnych ulewach stan Wisły znacznie przekroczył dopuszczalne normy, osoby mieszkające w pobliżu rzeki wpadły w panikę. Wszyscy mieli jeszcze w pamięci gigantyczną powódź z 1997 i obawiali się podobnego scenariusza. Na szczęście nikt nie zginął, ale woda przerwała wały, a straty oszacowano na 4 mld złotych. Poszkodowanym miastem był szczególnie Gdańsk – 9 lipca wały nie wytrzymały naporu wody, która następnie zalała dzielnice położone wzdłuż Kanału Raduni. Usuwanie skutków powodzi trwało w Gdańsku przez wiele miesięcy. Miasto zdecydowało się na generalny remont infrastruktury przeciwpowodziowej – między innymi zwiększono liczbę zbiorników retencyjnych i wybudowano dodatkową przepompownię melioracyjną.
Photo credit: Tatters ❀ via Foter.com / CC BY
Susza w Polsce
Susza, czyli długotrwały okres bez opadów atmosferycznych, może doprowadzić do wielu negatywnych, a wręcz dramatycznych konsekwencji. To między innymi brak wody pitnej i ryzyko niebezpiecznych i trudnych do opanowania pożarów. Na szczęście w Polsce od setek lat nie było aż tak katastrofalnej w skutkach suszy – największe susze w skali lokalnej nawiedzały ziemie polskie w latach 1801-1850. Jeśli chodzi o okres powojenny, wyjątkowo małą ilością opadów charakteryzował się rok 1951. Wówczas obniżone zostały plony roślin. Opóźnione zostały wysiewy i wschody zbóż ozimych, co zaburzyło wiele naturalnych procesów oraz rytm pracy rolników. Bardzo suchy był również rok 1996. W 2014 roku mieszkańcy północnej Polski zmagali się z bardzo długimi okresami bez jakichkolwiek opadów. Ta sytuacja również odbiła się na plonach i uprawach. Za 10-20 lat, według klimatologów, skończy się klimat wilgotny. Wówczas regionalne susze będą, prawdopodobnie, coraz częstsze i coraz bardziej dotkliwe dla ludności.
Groźne pożary
Najwięcej dramatycznych pożarów w Polsce było w wieku XV i XVI – kiedy wzrastała ilość zabudowań, a nie występowały żadne zabezpieczenia przeciwpożarowe. Groźne i gigantyczne pożary niszczyły wówczas całe wioski oraz części miast, takich jak Kraków czy Warszawa. Niestety, w XX i XXI wieku w Polsce również występowały pożary, w których ginęło nawet kilkadziesiąt osób. Do największych pożarów dochodziło zwykle w pomieszczeniach, w których znajdowało się duże skupisko ludzi (pożar w kinie w Wielopolu Skrzyńskim w 1955 roku- 58 ofiar, pożar hotelu socjalnego w Kamieniu Pomorskim w 2009 roku – 23 ofiary). Płonęły również lasy. W 1992 roku spłonęło 6000 hektarów Puszczy Noteckiej. 10000 hektarów lasu spłonęło w 1992 roku koło Kuźni Raciborskiej – był to największy pożar lasu w historii powojennej Polski.
Photo credit: USFS Region 5 via Foter.com / CC BY
Niszczycielskie huragany
Huragany, szczególnie w okresie letnim, występują w Polsce często. Zerwane dachy i linie energetyczne, powalone drzewa i zniszczone samochody to tylko niektóre ze skutków niszczycielskich huraganów. W XXI wieku w Polsce występują orkany, czyli wiatry wiejące z prędkością przekraczają 33 m/s. Powodują je zwykle duże różnice temperatur. Od 2004 roku w Polsce zanotowano ponad 11 orkanów. Jednym z najgroźniejszych był orkan Ksawery, który nadciągnął nad Polskę w grudniu 2013 roku. W jego wyniku śmierć poniosło 5 osób w całym kraju. Ogłoszono wówczas najwyższy stopień zagrożenia huraganem, a w mediach nadawane były komunikaty zachęcające do pozostania w domach.
Rekordowe upały
Letnie upały dają się we znaki niemal każdego roku. Są szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci, osób starszych oraz cierpiących na nadciśnienie i choroby układu krążenia. Kiedy temperatury przekraczają 30 stopni, w mediach często pojawiają się apele zachęcające do niewychodzenia z domów – szczególnie w okolicach południa, gdy słońce grzeje najmocniej. Najwyższą temperaturę w okresie powojennym zanotowano w Polsce 11 lipca 1959 w województwie kujawsko-pomorskim. Termometry pokazywały tam 39,6 °C. W przypadku występowania ekstremalnych upałów, władze montują w miastach kurtyny wodne, a pracodawcy mają obowiązek zapewnić pracownikom dostęp do świeżej wody pitnej. Dzieci i osoby starsze nie powinny przebywać na słońcu.
Ekstremalne mrozy
Bardzo mroźne zimy występują w Polsce dość często. Skutki ekstremalnych mrozów są dramatyczne – dziesiątki zamarzniętych ludzi i zwierząt, ograniczony ruch na ulicach, odwołane zajęcia w szkołach to tylko kilka z nich. Każdego roku podczas zimy w Polsce z wychłodzenia umiera około 200 osób. Dramatycznie na kartach historii zapisała się zima 2009/2010 – wówczas pierwsze zgony z wychłodzenia nastąpiły już w październiku, a podczas całej zimy zamarzło prawie 300 osób. Wciąż w Polsce jest wielu bezdomnych, poza tym warunki mieszkaniowe w starych kamienicach nie rzadko pozostawiają wiele do życzenia. W czasie ekstremalnych mrozów ludzie przebywający w nieogrzewanych pomieszczeniach są szczególnie narażeni na niebezpieczne w skutkach wychłodzenie.
Po II wojnie światowej silne mrozy nawiedzały Polskę wielokrotnie. Na przełomie 1962 i 1963 temperatury spadły do -38 °C. Brakowało podstawowych artykułów, a szkoły były zamknięte. Zima sparaliżowała cały kraj na dwa miesiące. Podobnie było w latach 1978/1979. Z najdłużej trwającą zimą Polska zmagała się w latach 1995 i 1996. Gruba warstwa śniegu utrzymywała się przez ponad 130 dni! W XXI wieku do wyjątkowo mroźnych należała zima w 2005 i 2006 oraz w 2009 i 2010 roku. Opady śniegu stawiają w gotowości straż pożarną i służby, które odśnieżają drogi.
Lawiny
Lawina, czyli spadająca lub ześlizgująca się po zboczu masa śniegu lub gleby, stanowi ogromne zagrożenie dla ludzi i ich otoczenia oraz infrastruktury. Do najtragiczniejszych w historii Polski należy lawina z 20 marca 1968. W Białym Jarze w Karkonoszach porwała 24 osoby. Zginęło 19 osób. Grubość lawiny wynosiła ponad 12 metrów, a wysokość czoła ok. 20 metrów. W akcji poszukiwawczej uczestniczyło ponad 1100 osób.W wyniku lawiny podjęto decyzję o zamknięciu zimowego ruchu turystycznego w dolinie Białego Jaru.
Photo credit: Orange County Archives via Foter.com / CC BY
Kolejną dramatyczną w skutkach okazała się lawina z 2003 roku w Tatrach. Porwała 13 osób, które znajdowały się na szlaku prowadzącym na Rysy. Byli to młodzi ludzie – uczniowie liceum w Tychach oraz ich opiekunowie. Prezydent Tychów z powodu lawiny powołał sztab kryzysowy. W akcji poszukiwawczej i ratowniczej brało udział 30 ratowników TOPR, w tym dwóch lekarzy i sześciu przewodników psów lawinowych oraz 17 przeszkolonych pracowników Tatrzańskiego Parku Narodowego. Niestety, nie udało się uratować 11 osób.
W kwestii lawin stosuje się rozmaite środki zapobiegawcze. GOPR oraz TOPR uruchomiły między innymi stronę internetową, na której można poznać aktualnie występujące w górach zagrożenie lawinowe. W przypadku występowania zagrożeń lawinowych, nie powinno się organizować wyjść w góry.
Osuwiska w Polsce
Osuwiskami w Polsce zagrożone są przede wszystkim rejony górskie – Beskidy oraz Sudety. Osuwiskom sprzyja tamtejszy charakter rzeźby terenu, czyli wysokie i stromo nachylone zbocza dolin, specyficzna budowa geologiczna czy budowa tektoniczna. W samym roku 2010 w województwie małopolskim odnotowano 1300 osuwisk. Uszkodziły one ponad 1000 domów, a około 500 osób przesiedlono.
W 2001 roku 15 domów zniszczyło osuwisko w Lachowicach. Do rosnącego zagrożenia osuwiskami przyczyniają się inwestorzy, którzy lokalizują swoje budowle na stokach. Straty spowodowane osuwiskami są ogromne – w grę wchodzi między innymi naprawa dróg i odbudowa rzeźby terenu. W latach 2000-2001 władze województwo małopolskiego przeznaczyły 170 mln złotych na walkę ze skutkami osuwisk. Prace rekonstrukcyjne często nie usuwają jednak przyczyn występowania osuwisk, przez co problem występuje ponownie – nierzadko z większą siłą. Ograniczenie zabudowy w rejonach, które mogą być zagrożone wystąpieniem osuwisk to podstawowe zadanie władz miast narażonych na straty spowodowane tym ryzykiem geologicznym.
Podsumowanie
Katastrofy naturalne, takie jak huragany, powodzie czy trzęsienia ziemi są przyczyną wielu tragedii w Polsce i na świecie. Klimat ulega ciągłym przeobrażeniom. Jego ocieplenie może przynieść szereg tragicznych konsekwencji, o których większość ludzi po prostu nie myśli. Wiele osób przyczynę występowania anomalii pogodowych upatruje w działalności człowieka. Współczesny tryb życia i rozwijający się przemysł bez wątpienia wpływają na klimat. Mimo postępu technicznego i naukowego, w starciu z żywiołem i nieokiełznaną przyrodą człowiek jest bezradny. Natura jest nieprzewidywalna i choć naukowcy opracowują specjalistyczne raporty dotyczące aktualnych zagrożeń, ziemskich ruchów tektonicznych czy ocieplenia klimatu – nie możemy być wobec przyrody i matki ziemi zbyt zuchwali. Ważna jest również odpowiedzialność za globalne zasoby – warto oszczędzać wodę i żywność oraz pamiętać o tym, że to, co natura daje, może również zostać przez nią odebrane.
Źródła:
http://www.ekologia.pl/srodowisko/specjalne/najwieksze-pozary-w-polsce-i-na-swiecie,16873,3.html
http://www.tvn24.pl/orkan-ksawery-zatrzymuje-samoloty-blackout-w-swinoujsciu,377125,s.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zima_stulecia
http://www.goryonline.com/Lawiny_w_polskich_gorach,5727,i.html
http://fakty.interia.pl/malopolskie/news-tatry-zabojcza-lawina,nId,1122846
https://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA_tysi%C4%85clecia
http://www.kgfiks.oig.ug.edu.pl/downloads/2012/jc/gp_pugp-materialy-1-geozagrozenia.pdf
Skontaktuj się z nami
